23. DZIEŃ OKUPACJI poniedziałek 4.1.82

[272] 23. DZIEŃ OKUPACJI poniedziałek 4.1.82

FAKTY. # Na ul. Grottgera na jednym z murów okalających domki jednorodzinne zamazaną “okrętową” /szaro-beżową/ farbą napisy. Pod spodem duży, nowo namalowany napis ze strzałką skierowaną na zamazane hasło: “OTO ODNOWA”. # Na niektórych plakatach reżymowych w Rynku Gł. pojawiły się hasła odbite tuszem metodą linoryzu: w środku kotwica PW, nad tym napis “Precz z juntą”, a u dołu “Solidarność”. Wielkość 5-10 cm. Na plakatach z obwieszczeniem i stanie wojny rysowane są też swastyki. # Dyrektor Liceum ogólnokszt. jest za wszystko, co się dzieje w szkole odpowiedzialny 1-osobowo. Przychodzi do niego co jakiś czas oficer. Każda nieobecność ucznia w szkole musi być poparta zwolnieniem lekarskim. # W poniedziałek rano był apel w szkole podstawowej. Dyrektor mówił o stanie woj., o obowiązku noszenia legitymacji szkolnych. Po raz pierwszy w tej szkole rozpoczęto równocześnie odmawianie pacierza przed lekcjami. # W handlu pojawiły się droższe i mandarynki. W KMPiK b. poszukiwane żurnale mody z RFN /180 zł egz./. Długa kolejka przed księgarnią wydawnictw zagran. po atlasy samochodowe Europy. # Nieświeża pieczeń rzymska do kupienia bez kartek. Mleko tylko za zwrotem butelki. # Prywatny kiosk na osiedlu zamknięty od kilku dni ze względu na brak towaru. #
ZE ŹRÓDEŁ WIARYGODNYCH. # Tad. Syryjczyk z AGH został zatrzymany zaraz w dniu 13.12. #
LUDZIE MÓWIĄ. # Komisja KC PZPR pod przewodnictwem H. Kubiaka rozpatruje 3 warianty rozwiązania kryzysu w partii. Największe szanse realizacji ma koncepcja najradykalniejsza: rozwiązanie PZPR i powołanie 3 partii o orientacjach odpowiadających różnym tendencjom w kierownictwie KC: demokratycznej, socjalistycznej i komunistycznej. Rozwiązanie alternatywne to weryfikacja członków

[273] lub bliżej nieokreślone zmiany strukturalne PZPR. # Odtworzył się Zarząd Regionu. Udało się jako tako odtworzyć siatkę zakładów. Niektóre Komisje zakładowe nie chcą w tym brać udziału i musi to potrwać jakiś czas. # W Wiśniczu 11 ofiar śmiertelnych spośród górników. # Na Śląsku wrze, bo górników Piasta i Ziemowita zaczęli nocą zabierać z domów po 1 stycznia. # Członek rodziny żołnierza 3 roku służby rannego w akcji w kop. Wujek mówi: strzelanina była niepotrzebna, trzeba było przerwać akcję i zacząć rozmowy z górnikami. # Lekarz z pogotowia mówił że w Krakowie zabitych zostało 2 milicjantów i 2 młode dziewczyny. Są stale kłopoty z krwią. Poza tym ludzie umierają ze względu na brak szybkiej pomocy. # Trwają weryfikacje dziennikarzy. Każdy jest wzywany na SB, gdzie ma podpisać deklarację lojalności. Decyzje nie są podawane od razu, ale wiadomo, że wielu zostanie zwolnionych. # Wyrzucają spośród dziennikarzy wszystkich, którzy byli w “S”. Jednego z dziennikarzy uratował sekretarz partii, bo powiedział, że kazał mu być w “S” wtyk. # Szumowski zwrócił się o zatrudnienie go przy kamerze na stanowisku technika, bo ma do tego formalne uprawnienia. # Jakaś osoba dostała wezwanie na rozprawę, poszła i już nie wróciła. # W Jarosławiu chłopi oddają żywiec, bo trójki żołnierskie chodzą po wsi i wydają polecenia: wy oddacie jutro, wy pojutrze. I każdy oddaje. # W Jarosławiu żołnierze nudzą się śmiertelnie, zaczepiają dziewczęta, chcą rozmawiać z ludźmi itp. # W Rzeszowie za kilka dni będzie wystawa sprzętu, jaki “S” przygotowywała na partyjnych, m.in. wielkie szczypce do urywania głów. # Rzucili części samochodowe do maluchów. # Kolejarz mówił, że do Zw. Radz. jadą pociągu osobowe z zasłoniętymi oknami, które się w ogóle nie zatrzymują. żadnych głosów z nich nie słychać, nie śpiewają. # Do Wiśnicza zwożą masowo górników z kopalni. # Jaruzelski nie wygłosił sam przemówienia noworocznego, bo był zamach na jego osobę. #
DOWCIPY. # Do siego roku – małego wyroku. # Polską rządzi gen. ZOMOZA. # Wkrótce jajko będzie kosztowało 60 juntów. #
PRASA. # TL. – W ostatnich dniach topnienie śniegu i opady deszczu spowodowały

[274] Wzrost poziomu wód w rzekach. Jednak, jak informuje Gł. Komitet Przeciwpowodziowy, nie notuje się niebezpieczeństwa powodzi. Stan pogotowia przeciwpowodziowego został ogłoszony m.in. w woj. płockim /3 miejscowości/ oraz w woj. sieradzkim /16 gmin/. – Mnożą się fałszerstwa kartek. – Duża rozmowa z Tad. Hołujem. Mówi o przywłaszczaniu sobie symboli narodowych, m.in. znaku PW przez ludzi, którzy z tym nic nie mają wspólnego, potem o różnych obliczeniach patriotyzmu, charakterze narodowym itp., bez jasnego precyzowania ocen i poglądów. Konkluzja: w ostatecznym rozrachunku wszystko zależeć będzie od tego, jaka będzie nasza partia. – Z przeglądu prasy terenowej: “Coraz więcej materiałów o zwykłych ludzkich sprawach – produkcyjnych, socjalnych – przypominających o normalnym funkcjonowaniu różnych dziedzin życia i gospodarki. – W tymże przeglądzie cytat z “Wiad. Szczec.” z 29.12.: Oderwane od kraju załogi statków są skazane na informacje o ojczyźnie z nieprzychylnych nam źródeł. Nie wiadomo skąd pojawiają się wiadomości o zatrzymaniach naszych statków w obcych portach, o dezercji członków załogi. Z jednostkowych przypadków zejść marynarzy lub rybaków w zagranicznych portach próbuje się kuć opinie krzywdzące przygniatającą większość uczciwych, przejętych troską o kraj pracowników floty. Z gruntu nieprawdziwa jest także opinia, jakoby nasze przedsiębiorstwa nie miały łączności ze statkami pływającymi po obcych morzach. – Skrócono godz. milicyjną w woj. szczecińskim o godz. 23-5. – Przeszło pół kolumny o strajku w kop. Piast. Mało faktografii, dużo propagandy. Z faktów m.in.: 14.12 do strajku przystąpiło 1850 górników – ok. 1/4 całej załogi. 22.12 wyjechało 200 osób, 23.12 – 162, 24.12 – 210, 25.12. – 83, 26.12. – 86, 27.12. – 21. Żądano odwołania stanu woj. i uwolnienia internowanych działaczy “S” a zwłaszcza przewodniczącego Kom. Zakł. Przeds. Robót Górn. Dziwoka i wiceprzew. KZ Piast Szelągowskiego. Wywodzący się z Piasta sekretarz krajowej Sekcji Górnictwa “S” Zbigniew Bogacz oraz przew. KZ “S” Piasta Zbigniew Zawadzki zgłosili 14.12 rano dyrektorowi, że zgodnie z dekretem zawieszają swoją działalność i wracają do pracy zawodowej na dole. Potem zjechali na poziom 650 i pozostali tam 2 tyg. aż do końca strajku. Rodziny przysyłały na dół paczki z żywnością i karteczki “Trzymajcie się!” Górnicy byli podzieleni na grupy dowodzone przez wyznaczo-

[275] nych lub wybranych szefów. Obsługiwali pompy odwadniające chodniki i tłoczące świeże powietrze, pełnili dyżury porządkowe. Spali na pryczach zbudowanych z belek, wyłożonych taśmami od transporterów i podgrzewanych od spodu żarówkami. Dyrekcja kopalni i komisarz wojskowy postanowili, że zup regeneracyjnych na dół posyłać się nie będzie, można je natomiast zjeść na górze w stołówce. Po kilku dniach wyczerpały się akumulatory do lamp potrzebnych do obsługi pomp w odległych chodnikach. Z góry postawiono warunek: musicie sami po lampy przyjechać. Przed rozwiązaniem komitetu strajkowego 939 ludzi złożyło uroczystą przysięgę, że nie powiedzą kto nimi kierował i kto inicjował strajk. Wyjeżdżali po 80, bo tyle mieści klatka windy. We wzorowym porządku oddawali swoje znaczki identyfikacyjne. # Żołnierz Woln. – Także i tutaj półkolumnowy “reportaż z Piasta”, pełen propagandy. Niektóre z faktów: Tuż przed świętami zorganizowano wypad po materiały wybuchowe do sąsiedniego Ziemowita. Po drabinach kilku ludzi dostało się z poziomu 650 na 500. Przeszli następnie parę km chodnikami, błyskawicznie sforsowali założone wcześniej przez sztygarów tamy, “pożyczyli” od sąsiadów dynamit, wrócili i założyli ładunki wybuchowe na urządzeniach szybowych. Ale równie szybko tego samego dnia zdjęto ładunki. Po tym wypadzie postanowiono jeszcze solidniej odizolować obie kopalnie. W jednym z łączących je przekopów obustronnie wykonano kilkumetrowe zawały. Wg opinii fachowców były teoretycznie nie do przejścia. Żeby je sforsować, należało dysponować odpowiednim sprzętem i poświęcić na to 6-7 godzin. Ponadto odcięto 9-metrowy element drabinki metalowej u wylotu poziomu 500. Kolejny wypad do Ziemowita zorganizowana w wigilię, żeby sprawdzić, czy sąsiedzi faktycznie opuścili kopalnię. 9-metrowy odcinek bez drabinki pokonali wspinając się po siatce okładzinowej o kilkucentymetrowych oczkach, mając pod sobą 150-metrową czeluść. A na pokonanie zawałów potrzebowali nie 6 a tylko półtorej godziny. Świadczy to o determinacji zawziętości, z jaką działali. – Próbka stylu z informacji o tym, jak gen. Jaruzelski odwiedził “Obrońców socjalistycznej ojczyzny”: na bojowym posterunku usytuowanym na Mokotowie plut. pchr. /tu nazwisko;, st. kpr. /nazwisko/, szer. /-/ i szer. /-/ z Jednostki Obrony Wewnętrznej im. Ziemi Mazowieckiej od kilku godzin kontrolują przejeżdżające pojazdy

[276] mechaniczne. Na tym posterunku zastanie ich Nowy Rok. # GDE. – Sytuacja powodziowa powoli poprawia się. Przystąpiono do akcji łamania lodów na zbiorniku włocławskim. Pracują tu 3 lodołamacze. – Z wywiadu z I Sekretarzem KD PZPR Śródmieście w Krakowie: Moment przesilenia za nami, przechodzimy do codziennej pracy, do statutowego działania. Nie ma potrzeby utrzymywania, wprowadzonych przed 3 tygodniami, codziennych spotkań łączników i aktywu partyjno-gospodarczego z zakładów pracy. Większość aktywu odzyskała pewność działania. Już z rana 13.12. zgłosiła się do KD większość partyjnego aktywu o wieloletnim stażu, która pełniła odpowiedzialne funkcje partyjne w ruchu młodzieżowym. W wieku jednak organizacjach partyjnych istnieje jeszcze oczekiwanie. Bezwzględnie konieczne jest przeprowadzenie rozmów z członkami partii, zwrócenie uwagi na tych, którzy w ostatnim okresie zagubili się w działalności politycznej i społecznej, nie potrafią na swój własny użytek dokonać oceny obecnej sytuacji, dokonanie oceny aktywności członków władz partyjnych dzielnicy i w przypadkach negatywnej oceny ich postaw – odwołanie, dokonanie oceny kadry kierowniczej w zakładach pracy. Trzeba pilniej dbać, by w zakładach pracy nikt na nikim się nie odgrywał, nie szukał odwetu. Wszystkim też “zagubionym” a uczciwym członkom “S” będziemy podawać rękę. Opieramy się na aktywie SD i ZSL, pomaga nam ZBoWiD, grupy aktywu z Komisji Historii Ruchu Robotniczego i Ruchu Młodzieży przy naszej dzielnicy. – Za PAP dziennik podaje treść listu papieża odczytanego we wszystkich kościołach 3 bm. a przesłanego z okazji 600 rocznicy Obrazu Jasnogórskiego. “W Liście papież wskazuje, iż rocznica ta przypada w okresie dziejów, w którym kształtuje się współczesność i przyszłość naszego narodu. Jeśli bowiem to wszystko, co kształtuje nasze dzisiejsze życie w ojczyźnie nosi na sobie obiecujące znamiona odnowy – czytamy w liście – to równocześnie nie jest wolne od trudności, od zagrożeń.” Jan Paweł II wezwał wiernych do modlitwy za ojczyznę. //Zacytowany wyjątek i cała informacja sugerują, że jest to aktualne stanowisko papieża, który uważa, że stan wojenny “nosi na sobie obiecujące znamiona odnowy”. PAP celowo pomija jednak, że list był datowany 8 grudnia, a więc zwrot ten odnosi się do zupełnie innej sytuacji kraju.// #

[277] POLSKIE RADIO. # Pierwszy dzień szkoły po “feriach” //trwających od 14.12.// # Po dzienniku porannym lecą wojskowe marsze. # Inne wiadomości: Częściowe zniesienie ograniczeń wynikających ze stanu wojennego – uruchomiono łączność teleksową i telefoniczną w granicach kilku województw: Biała Podlaska, Jel. Góra, Kalisz, Konin, Koszalin, Przemyśl, Skierniewice, Słupsk, Suwałki, Włocławek //Wg jakiego klucza dobrano te województwa? Może tam było najmniej strajków?// # Przegląd prasy: TL stwierdza, że “S” w takim kształcie, w jakim istniała do 12.12. nie ma i nie może mieć miejsca w socjalistycznym systemie państwowym. Tytuł z TL: “Prawo, porządek i praca” – sens artykułu sprowadza się do tych 3P. – Zmalały wpłaty oszczędnościowe. Ma to z pewnością związek ze stanem wojennym, ale również trzeba wziąć pod uwagę, że okres grudnia to okres wzmożonych zakupów świątecznych. //Kto w to uwierzy – jak można “wzmagać” zakupy, skoro od dawna nic nie ma w sklepach?//. Z tego co widzą bankowcy, ludność b. poważnie i spokojnie reaguje na wszystkie ograniczenia w zakresie obsługi finansowej. Zwiększono oprocentowanie książeczek oszczędnościowych z 4 do 6 % wkładów na rachunkach z 4 do 7%. – Z prasy terenowej: przewodniczący ZR “S” Dolny Śląsk Frasyniuk ukrywa się po próbie zorganizowania strajku. # Kolejny dziennik: Wyraz dobrej woli rządu stanowi wprowadzenie w życie niektórych postanowień projektu Karty Nauczyciela, nie uchwalonej jeszcze przez Sejm. – Narada w KC PZPR pod przewodnictwem Kubiaka nt. zadań Oświaty i szkolnictwa wyższego. Podano kto brał udział, ale nie podano o co chodziło. – Prezydent m. stoł. W-wy i Minister AGTiOŚ wystąpili do Rady Ministrów o rozpoczęcie budowy metra w W-wie. Początek prac – połowa 1982 r. Całość budowy potrwa 12 lat. – Hawana ma dostać metro. # Poranny “Żołnierski kwadrans” rozpoczyna się sygnałem opartym na mel. “Jeszcze Polska”. #
TVP. # Wygląda na to, że częściowo zrezygnowano z nadawania piosenek z Kołobrzegu, którymi dotąd zapełniano wszystkie luki programowe. # DTV. – prowadzi kpt. K. Nowakowski. – W całym kraju trwają intensywne starania o przywrócenie normalnego rytmu pracy. Pierwsze meldunki są pomyślne. Dobra sytuacja w energetyce, pełne pokrycie na energię el. Zaoszczędzono kilkadziesiąt tys. ton paliwa. Nie ma zagrożenia brakiem paliwa na najbliższe dni. Elektrownia Bełcha-

[278] tów zaczęła spłacać nakłady na jej budowę. Druga synchronizacja pierwszego bloku… Itd. Potem coś dalej na ten temat ktoś mówi przez telefon, b. niewyraźnie, na tle nieruchomej planszy przedstawiającej jakiś budynek w stylu socrealistycznym. – Z Tych mówi Wojciech Domagała, podając meldunki produkcyjne z FSM. – 163 mln ton węgla wydobyli górnicy w 1981 r. tj. tyle ile w r. 1974. Oczywiście mniejszy też był eksport. – Szer. Tumanowicz: konferencja prasowa w Urzędzie Rady Min. z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Pracy, Płac i Spraw Socjalnych. Stefanowicz czyta na tle niemego filmu z konferencji jakiś komunikat o kwestii bezrobocia, ubezpieczeń społecznych, zasiłków rodzinnych, płac, zaopatrzenia emerytalno-rentowego itp. – W województwach, w których systematycznie postępuje poprawa stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego przywrócono wewnątrz wojewódzką łączność telefoniczną i teleksową. – Instytut Organizacji Zarządzanie i Doskonalenie Kadr podejmuje prace nad doskonaleniem zarządzania w warunkach stanu wojennego. – Zjednoczenia postawione zostały w stan likwidacji a ostatecznie zakończą działalność 30 czerwca. – Skup produktów rolnych w 81 r. był niezadowalający, chociaż są rejony, w których roczny plan skupu został wykonany. – O więzi Macierzy z Polską rozmawiają w filmowym wywiadzie red. Ryszard Badowski// ten stale na fali// z Tad. Witoldem Młyńczakiem //ten znów na fali//. Towarzystwo “Polonia” skierowało orędzie do Polaków w kraju i na świecie. Badowski pyta błyskotliwie: Czy dociera tam prawda i co zamierzacie zrobić, żeby ta prawda docierała. – Red. Stefanowicz “podgrzewa kanał” sensacyjnym zwrotem “Przed chwilą otrzymaliśmy 3 ważne depesze”, a potem czyta, że: Jaruzelski przyjął ambasadorów państw EWG i zapewnił, że kraj nasz zamierza by konstruktywnym partnerem w stosunkach gospodarczych, spotkał się również z ambasadorami państw członkowskich Układu W-wskiego //to już chyba tylko dla “symetrii”//, dzisiaj odbyło się pierwsze posiedzenie Komitetu Społeczno-Politycznego Rady Min., prowadził wicepremier Rakowski, omówiono plan pracy Komitetu i ustalono kolejność najważniejszych zagadnień wymagających podejmowania decyzji – Informacje zza granicy: Ministrowie spraw zagr. EWG uzgadniają stanowisku wobec wydarzeń w Polsce, nie ma jednomyślności w sprawie sankcji wobec Polski, są poważne różnice zadań wśród członków NATO i w związku z tym Genscher

[279] uda się wkrótce na spotkanie z Reaganem, w Danii ktoś wyraził przekonanie, że państwa zachodnie nie przyłączą się do sankcji, źródła kościelne z San Salvador podały, że ostatnio zaginęło tam 12 tys. osób, kraje NATO wydały 283 mld dol. na zbrojenia, prym wiodą St. Zjednoczone //doprawdy dziwne, że nie Luxemburg!// w Egipcie podpisano kontrakt na dostawę z Francji samolotów Mirage, zaprzysiężenie nowego rządu Egiptu, Allen /podejrzany o wzięcie łapówki/ spotkał się z Reaganem, 4 terrorystki Czerwonych Brygad zbiegły z więzienia, w Japonii kończą się obchody nowego roku, powódź w Anglii, we Francji powróciła zima. – Wracamy do spraw krajowych. Mówi Tad. Hołuj – patrz ten sam tekst w TL //wzmianka o tym na s. 274 DO//. – Rozpoczyna się proces b. kierownictwa Radiokomitetu. Obszerne omówienie aktu oskarżenia, językiem b. prawniczym. Pierwotny termin rozprawy przyspieszono //aż!// o 9 dni. – Przez wiele tygodni poprzedzających wprowadzenie stanu wojennego byliśmy świadkami strajków studenckich kierowanych przez kierownictwo NZS a popieranych przez kierownictwo “S”. Pretekstem była sprawa wyborów rektora WSI Radom. Mówi mg inż. Kazimierz Opoka, //bliżej nie przedstawiony//, że “S” jest po prostu ohydna. Potem wypowiada się doc. dr hab. Mieczysław Trzeciak zadając m.in. pytanie, jak może być bardziej demokratyczna ordynacja wyborcza niż ta z Radomia. Szerzej o tym konflikcie będziemy mówić w najbliższym czasie w programie TV. – Wojskowe grupy operacyjne nie zapominają o ludziach starych i chorych. Kapitan WP rozmawia ze staruszką gnieżdżącą się w domu o zaciekających ścianach, potrzeba oczywiście remontu, potem kapitan rozmawia z dyrektorem administracji, który w finale obiecuje //mógłby nie obiecać!//: będzie to naprawione w ciągu 2 miesięcy. – Film: patrol kontroluje zatrzymany samochód. Dwóch żołnierzy raportuje oficerowi: zatrzymaliśmy w nocy jakiegoś osobnika, który miał dokumenty i miał przy sobie broń, pochwalił się tym, więc broń zarekwirowaliśmy i sprawa została skierowana do prokuratury. Drugi żołnierz opowiada, że zatrzymywany kierowca nie zareagował, więc żołnierze oddali strzał i potem go złapali. Kolejna opowieść: groźny, uzbrojony przestępca został zatrzymany w mieszkaniu. Jeden z funkcjonariuszy został trafiony, więc i ci żołnierze “oddali strzał” i ciężko ranili przestępcę podejrzanego o

[280] o morderstwo, który zbiegł z więzienia w Bydgoszczy podczas zbiorowej ucieczki w 81 r. – Po 20 dniach ferii pierwszy dzień lekcji. Film o tym, co dzieci mówią o szkole i o upominkach i słodyczach z NRD. – Wiadomość z ostatniej chwili //żelazny punkt dtv te wiadomości “z ostatniej chwili”//? wicepremier Ozdowski spotkał się z dyrektorem generalnym firmy Grabowskiego. Rząd nadal jest zainteresowany działalnością przedsiębiorstw polonijnych w Polsce. – Sytuacja na drogach. Kapitan z Biura Ruchu Drogowego MO mówi o liczbie wypadków drogowych. – Sport. M.in. trener Piechniczek rozmawia z red. Rzeszotem o przygotowaniach piłkarzy do mistrzostw świata i – charakterystyczne – za pośrednictwem TV prosi członków kadry narodowej o przybycie do Wisły w dniu 10 stycznia na zgrupowanie. – Podwyższenie się stanu wód w większości rzek w kraju. Nie ma większych zagrożeń. Pogodynka. – Koniec godz. 20.15. #
RADIO ZACHODNIE. # BBC. – Tylko połowę robotników przyjęto z powrotem do pracy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. – Pod koniec tygodnia może zwołane pierwsze po 13.12. plenum KC. # RWE. – Najsurowsze wyroki po ogłoszeniu stanu woj. wydawane są na Śląsku. – Wysoki funkcjonariusz partyjny, który prosił o nieujawnianie nazwiska podał, że w Polsce powstanie podziemny ruch oporu. Z pokojową działalnością takiego ruchu władze sobie łatwo poradzą. Gdy działalność ta przybierze charakter dywersyjny, to zareagują zdecydowanie. – Zmarł Ludwik KON – działacz PPS, członek współzałożycieli KOR. Wprowadzenie stanu woj. spowodowało, że usunięto go ze szpitala. Zmarł we własnym domu. – Przedstawiciele EWG nie uchwalili sankcji, ale też zapewnili, że nie uczynią nic, co by osłabiło działanie sankcji USA. # # #
UZUPEŁNIENIA. # Do 1. “DO” z 13.12. RELACJE: W dn. 13.12. na ASP w Krakowie trwał strajk studentów, którzy podobno nie wiedzieli o ogłoszeniu stanu woj. Przyjechało MO i aresztowało pewną liczbę studentów. Dokumenty strajkowe ukryte. Podczas strajku 1 ze studentów komponował plakaty, inni je powielali. Grupa studentów malowała obrazy olejne tematycznie związane z aktualną sytuacją polityczną i strajkiem. Los aresztowanych studentów nie był znany do końca roku. #